Bijzondere beelden

Documentaire fotografie biedt een ongecompliceerde en nauwkeurige weergave van mensen, plaatsen, voorwerpen en gebeurtenissen. Met deze vorm van fotografie wordt het bestaan van iets vastgelegd als tijdsdocument. Vaak worden er belangrijke historische of politieke momenten vastgelegd.

In onze collectie van het Nederlands Fotomuseum vind je meerdere voorbeelden van documentaire fotografie. Tal van foto’s geven een prachtig tijdsbeeld, een nauwkeurige weergave van een belangrijke historische gebeurtenis of een ontroerend portret.

Vandaag gaan we in op de documentaire fotografie. Waar is het uit voortgekomen en hoe heeft het zich in de loop der tijd ontwikkeld?

Het ontstaan van documentaire fotografie

Documentaire fotografie is al zo oud als de fotografie zelf. Enkele van de vroegste daguerrotypes tonen ons beelden van de Amerikaanse wildernis, Egyptische ruïnes en bijzondere Europese bouwwerken. Het bestaan van deze bijzondere plaatsen werd vastgelegd op de gevoelige plaat en bracht zo kennis van onbekende en moeilijk te bereiken plekken bij de groot-stedelijke bevolking.

Al in 1851 startte een groot documentair project waarin fotografie een belangrijke rol zou spelen: Missions Heliographiques was een Frans project waarbij men een archief aanlegde van het snel verdwijnende architectonische erfgoed van Frankrijk. Bij het project waren fotografische grootheden als Henri Le Secq, Edouard Denis Baldus en Gustave Le Gray betrokken. De foto’s die zij maakten legden het bestaan van bijzondere Franse architectuur vast voor de toekomstige generaties.

In de beginperiode van de documentaire fotografie was het ‘vastleggen’ het doel van dit type fotografie. Maar met de tijd gaat daar uiteindelijk verandering in komen…

Een breed publiek

In Amerika ontwikkelde de documentaire fotografie zich verder. Verschillende fotografen volgden daar de Amerikaanse burgeroorlog op de voet. Met hun foto’s produceerden zij niet alleen een archief van historisch belang, ook zorgden zij voor verspreiding van de foto’s onder een breed publiek door middel van publicatie. Hiermee zijn we gestuit op een van de belangrijkste kenmerken van documentaire fotografie. Na de oorlog kwam er via de USGS (United States Geological Survey) veel aandacht voor het West-Amerikaanse landschap, waarbij de foto’s tevens via publicatie beschikbaar werden gesteld voor een breed publiek.

Een nieuwe eeuw

In de twintigste eeuw brak voor de documentaire fotografie een nieuw tijdperk aan. Daar waar eerst voornamelijk antiquarische en landschappelijke onderwerpen werden vastgelegd, werden nu steeds meer stedelijke onderwerpen op de gevoelige plaat vastgelegd. De mens en haar leefstijl kwam nu veel meer in beeld. Verschillen tussen rijk en arm, het westen en ‘de rest’ kwamen naar voren en zorgden voor een veranderende perceptie bij het grote publiek. De jaren ’30 bracht met de grote depressie een aantal van de belangrijkste foto’s uit de documentaire fotografie voort. Zo kennen we allemaal wel de iconische beelden van fotografen als Dorothea Lange en Walker Evans. Deze generatie documentaire fotografen introduceerde een documentaire code van nauwkeurigheid gemengd met gepassioneerde pleitbezorging, waarbij het doel is het publiek te betrekken bij sociale verandering.

Fotojournalistiek of toch iets anders?

In de loop van de eeuw is de documentaire fotografie zich alsmaar blijven ontwikkelen. Tijdens de oorlog en in de naoorlogse periode werd documentaire fotografie steeds meer ondergebracht onder de noemer fotojournalistiek. In de jaren ’50 zorgde Robert Frank echter voor verandering. In zijn boek The Americans toonde hij een meer persoonlijke, evocatieve en complexe documentaire stijl. Hij inspireerde hiermee een nieuwe generatie fotografen, die zich niet meer zozeer inzette voor sociale verandering, maar voor ‘formeel en iconografisch onderzoek naar de sociale ervaring van de moderniteit’. Hiermee werd de plaats ingenomen van de oudere vormen van documentaire fotografie.

Documentaire fotografie als kunstvorm

Documentaire fotografie is daarnaast ook steeds meer geaccepteerd als kunstvorm. Traditioneel werd documentaire fotografie gepubliceerd in tijdschriften, maar al sinds de jaren ’70 worden deze steeds minder uitgegeven. Veel documentaire fotografen zijn zich gaan richten op de kunstwereld. Hun werk wordt nu tentoongesteld in toegewijde kunstgalerieën. Daarnaast zijn veel documentaire foto’s zo bekend geworden, dat het inmiddels iconische beelden zijn. Deze beelden hangt men tegenwoordig ook graag aan de wand als kunstwerk.

Documentaire foto’s uit het Nederlands Fotomuseum

Documentaire fotografie roept vaak gevoelens bij ons op, ook al is het beeld een een ongecompliceerde en nauwkeurige weergave van een gebeurtenis. Een mooi voorbeeld wordt gevormd door de selectie foto’s van de Watersnoodramp van 1953. Het herinnert de toeschouwer aan een zeer belangrijke historische gebeurtenis en laat ons ontroerd toekijken. En hoewel deze foto’s een vreselijke periode uit onze geschiedenis vastleggen, is het toch ook mogelijk iets moois er in te herkennen. Het is een stukje Nederlandse geschiedenis dat je in huis haalt.