Pareltjes uit Het Radio Amateur Museum

Vandaag is het precies 100 jaar geleden dat Hanso Idzerda de eerste radio-uitzending presenteerde. En aangezien we deze week weer wat prachtige nieuwe radio’s en luidsprekers van Het Radio Amateur Museum in de shop hebben staan, is dit de ideale gelegenheid om een aantal van deze pareltjes uit te lichten. Speciaal voor het 100-jarig bestaan van de radio verdiepen we ons met deze blog in een aantal van de nieuwe en oude stukken uit de shop én richten we ons op de geschiedenis van de radio en de radio amateur beweging in Nederland.

“Kathedraal” luidsprekers

Hieronder zie je een voorbeeld van het type ‘kathedraal’ luidspreker dat in de shop staat. De naam heeft niets te maken met de grootte van de luidspreker – kathedraal luidsprekers waren juist klein van formaat zodat ze op tafel gezet konden worden. Noch werden ze gebruikt in kathedralen. Kathedraal luidsprekers hebben hun naam te danken puur aan het uiterlijk. Het ontwerp van de kast heeft veel weg van een spitsboog, een architecturale vorm die te vinden is in gotische kathedralen. Daarnaast bevat de kast veel ornamentiek, wat doet denken aan de versierde façades en roosvensters van de grote kathedralen.

ERRES Radio

Een ander prachtstuk in de collectie is de ERRES KY 149. Dit luxe radio ontvangtoestel is uitgevoerd met een groot formaat klankkast van notenhout en palisander. Het toestel, ook wel een superheterodyne genoemd, dateert uit ca. 1935 en was zijn tijd ver vooruit met alle technische mogelijkheden. Op de voorzijde is een stationsnamenschaal met de namen van alle Europese stations aanwezig, en ingebouwd is een automatische volume regeling.

Het radioamateurisme

De museumcollectie waar bovenstaande pareltjes uit komen staat in het teken van de radioamateurs die aan het begin van de vorige eeuw experimenteerden met het radio medium. Het radioamateurisme had een enorme vlucht genomen in deze periode. Dit was voornamelijk veroorzaakt doordat de Nederlandse burger tijdens de Eerste Wereldoorlog vrij mocht beschikken over zend- en ontvangst installaties. Tevens werd in deze periode de radiotechniek verfijnd door de toepassing van de radiolamp. In omliggende landen was het gebruik van de radiolamp tot 1923 aan strenge regels verbonden, maar in Nederland werden al in 1917 pogingen ondernomen door radioamateurs om radiolampen te laten ontwikkelen. Radioamateurisme werd een veel beoefende hobby waarbij de radiotechniek zich steeds verder ontwikkelde en Nederland een voorsprong verkreeg op het buitenland.

Op de foto’s hieronder zijn een Philips plaatspanningapparaat met radiolamp en het interieur van een zelfgebouwde radio afgebeeld.

Radiotijdschriften

Met de groeiende interesse voor radiotechniek verschenen in de loop der tijd ook de eerste radiotijdschriften. Voorbeelden zijn Radio Bulletin en Radio Wereld, waarin de nieuwste radiomodellen en ontwikkelingen op het gebied van radiotechniek behandeld worden. Tevens bevatten de radiotijdschriften vaak bouwbeschrijvingen, aan de hand waarvan radioamateurs zelf een radio konden bouwen. In de shop staan twee radio’s die zo gebouwd zijn. Vaak werden deze geplaatst in kant- en klare klankkasten.

Van Radio Wereld hebben we in de shop de complete jaargangen 1927 en 1928, ingebonden in twee boeken met slangenleren kaft. Edities van dit tijdschrift zijn vandaag de dag moeilijk te vinden, een ingebonden jaargang is dan ook een must-have voor de liefhebber. De boeken staan vol met advertenties van verscheidene radiofabrikanten en artikelen over radiotechniek. Technische tekeningen sieren de pagina’s.

De radio in Nederland

Dankzij de radioamateur beweging kon de ontwikkeling van de radio een grote vlucht nemen in Nederland. Door lampzenders en -ontvangers konden nu spraak en zelfs muziek ontvangen worden. Op 6 november 1919 begon Hanso Idzerda het eerste omroepstation vanuit zijn woning in Den Haag, waarmee hij onder andere grammofoon muziek uitzond. De populariteit van deze omroep zette veel mensen ertoe ontvangers aan te schaffen. In 1923 ontstond uiteindelijk de AVRO met vele populaire programma’s. Luisteraars zaten aan de radio gekluisterd voor programma’s als De Bonte Dinsdagavondtrein, en werden liefkozend ‘luistervinken’ genoemd.

Het produceren van radio’s voor huiskamergebruik was niet langer voorbehouden aan radioamateurs. Kleine bedrijven begonnen ook interesse te tonen in radioapparaten; uiteindelijk bracht Nederland verscheidene grote spelers op de markt zoals Philips, de N.S.F., ERRES, Waldorp en Crystalphone.

Op de foto’s hieronder links een Crystalphone luidspreker, rechts een zelfgebouwde radio.

Hebben we je interesse geprikkeld en wil je meer te weten komen over de geschiedenis van de radio? In het kader van het 100-jarig bestaan heeft De Radio Podcast de vierdelige documentaire Founding Fathers van de Nederlandse radio gemaakt. Ook de moeite waard om te bekijken (of eigenlijk: beluisteren) is de Onvergetelijke Luisterlijst van NPO Radio 1 en NPO Radio 5, bestaande uit 100 onvergetelijke radiofragmenten van de afgelopen eeuw. En tot slot heeft De Wereld Draait Door gister een uitzending volledig aan de radio gewijd.