Oud Hollandse pareltjes

In Nederland hebben we heel wat antieke schatten van eigen bodem, en ook ik onze shop zijn er mooie voorbeelden te vinden. Vandaag zetten we een aantal nieuwe stukken uit onze collectie oud Hollands antiek in het zonnetje. Stuk voor stuk pareltjes van Hollandse bodem!

Delfts blauwe tegels

Niets is meer typisch Hollands dan de Delfts blauwe tegel. Voor toeristen is het inmiddels een geliefd souvenir geworden; tegels met voorstellingen van molens, klompen en kaas worden massaal geproduceerd en zijn in elke toeristenshop verkrijgbaar. De tegels van vandaag zijn dan ook eerder kitsch dan kunst te noemen.

Maar de échte antieke Delfts blauwe tegel is daarentegen een vorm van oud Hollandse kunst die erg geliefd is in de internationale antiekwereld. Het oudste Delfts blauw dateert van rond 1600. Op veilingen kunnen dergelijke stukken voor enorme bedragen afgeslagen worden.

Wat antieke Delfts blauwe tegels zo bijzonder maakt zijn de voorstellingen. Je kan het zo gek niet bedenken of het is ooit afgebeeld op een tegel: olifanten, hanen, zeepaardjes, schepen, fruitschalen, soldaten, rokende figuren, spelende kinderen, Bijbelse scènes, bloemen. In de zeventiende eeuw nam in Nederland de welvaart toe, men kon meer geld besteden aan het interieur en de vraag naar decoratieve tegels steeg. Langs plinten, in keukens, gangen en trapportalen werden Delfts blauwe tegels toegepast. Een mooi voorbeeld hiervan is te vinden in het bekende schilderij Moedertaak van Pieter de Hooch, waarin een hele lambrisering van tegels met mensfiguren zichtbaar is!

Voor de liefhebber hebben we twee antieke tegels met mensfiguren toegevoegd aan de shop. Een tegel draagt een voorstelling van een pijprokende figuur in zeventiende-eeuwse kledij; in de hoeken is de figuur omgeven met spinnekop motieven. De tegel is licht van kleur en heeft een vrij ‘luchtige’ voorstelling: de tegel is niet volgeschilderd met allerlei decoratieve patronen. Dit past geheel bij de trendontwikkeling die rond 1680 opkwam. Men ontwikkelde toen een voorkeur voor minder ‘zware’ voorstellingen waarbij er meer witte achtergrond zichtbaar bleef. De tweede tegel heeft een vergelijkbare opmaak. Op deze tegel is een op een ton gezeten pijprokende figuur afgebeeld, met in de hoeken de klassieke ossenkop motieven.

Kwispedoor

Om nog even in de thematiek van het blauw witte aardewerk te blijven hebben we ook nog een prachtige bodemvondst om in het zonnetje te zetten! De kwispedoor die je op de foto’s ziet komt uit de 18e eeuw en is prachtig beschilderd met een bloemendecor. De kwispedoor heeft zelfs nog zijn originele oor, wat bijzonder is bij zo’n kwetsbaar stuk van ruim twee eeuwen oud.

Een kwispedoor wordt ook wel een spuw- of spuugpot genoemd. Het werd gebruikt om het teveel aan speeksel in op te vangen. Vooral bij het pruimen van tabak waren kwispedoors handige voorwerpen, men spuugde dan zijn fluimen in de kwispedoor in plaats van op de grond. Zo kreeg je ook geen vlekken op de vloer! Een paar eeuwen geleden was het namelijk normaal om in het openbaar te spugen, pas eind 19e eeuw werd het spuwen in het openbaar een taboe.

Hoewel de kwispedoor nu niet meer een must-have voor in huis is, kan het nog wel een charmant stukje Delfts blauw zijn om je huis mee op te fleuren. Wist je trouwens dat Delfts blauw geen porselein is? De plateelbakkers noemde hun producten destijds graag zo, maar wat ze produceerden is faience: aardewerk dat bedekt is met een ondoorzichtige laag wit tinglazuur. Echt porselein kon in de 17e eeuw alleen gemaakt worden met kaolien, een witte kleisoort die toen niet in Europa beschikbaar was.

Inktstel met hond

In een tijd waarin bijna alles met de computer gebeurt, doet het aanschouwen van dit stuk de nostalgie van het schrijven met pen en inkt in ons opwellen. Dit prachtige inktstel kreeg rond 1900 een ereplaatsje op het bureau. Het tafereel bestaat uit een messing plateau op pootjes, waarop twee afneembare glazen zand- of inkthouders zijn geplaatst. Tussen de houders zien we een jachthond staan voor een hekwerkje.

Een inktstel zie je nu niet vaak meer op een bureau staan, maar vroeger had bijna iedereen er een in huis. In de hoogste kringen werden ze vaak vervaardigd uit zilver en waren de houders van kristal, daaronder kwamen de messing exemplaren met glazen houders. Vandaag de dag is het inktstel misschien niet meer zo nuttig, het blijft wel een charmant en nostalgisch stukje decoratie voor op het bureau.

Balans

Een balans, een ouderwets weeginstrument dat vaak geassocieerd wordt met de apotheken van weleer. Maar wist je dat dergelijke balansen bijvoorbeeld ook bij de waarborg werden gebruikt om gouden en zilveren voorwerpen te wegen?

Dit instrument vergelijkt het te meten gewicht met een ‘bekend’ gewicht. De balans heeft twee schalen, op de ene schaal plaats je hetgeen waarvan je het gewicht wilt weten, op de andere schaal plaats je kleine bekende gewichtjes totdat de schalen in evenwicht zijn.

De balans die vandaag in de shop staat is vervaardigd door de Haagsche Balansen en Gewichten Fabriek en komt uit het begin van de twintigste eeuw.

Nog eentje dan…

De bovengenoemde pareltjes zijn allemaal vandaag al verkrijgbaar. Toch hebben we nog een stuk dat ook onder het thema oud Hollands valt en zeker een plaatsje in deze blog verdient, ook al komt het pas later deze week online.

Misschien herinner je dit object nog wel van feestelijke maaltijden vroeger bij grootmoeder thuis. Wanneer het feest was werd de tafel prachtig gedekt, het mooiste servies, de kristallen glazen, het beste van het beste verscheen op tafel. Daar konden natuurlijk de prachtig geslepen kristallen messenleggers niet bij ontbreken!

Maar waar plaatste men nou eigenlijk de messenleggers? Het antwoord op deze vraag is te vinden in het boek Hoe hoort het eigenlijk? uit 1939. In dit boek wordt de etiquette van het tafeldekken uitgebreid behandeld. Zo was de dame des huizes geacht eerst een molton kleed op tafel te leggen alvorens het tafellaken uit te spreiden. Voor iedere gast diende 50 cm ruimte beschikbaar te zijn, en de borden mochten niet vlak tegen de rand van de tafel staan. Op iedere plaats kwam een onderbord met kleedje, daar werd tijdens het diner het eetbord op geplaatst. Rechts van het bord plaatste je vervolgens de messenlegger, waar alleen de punt van het grote mes op mocht rusten. Het mes plaatste je met de scherpe zijde naar het bord gericht. Naast het mes kwam de soeplepel, en links van het bord kwam de vork.

Messenleggers waren essentieel voor een chique tafelschikking. Hoewel het gebruik nu niet vaak meer voorkomt, is het nooit te laat om alsnog wat aloude etiquette regels toe te passen bij een feestelijk diner. In de shop verschijnt deze week een prachtige set van 12 messenleggers met sierlijk ruitslijpsel. De leggers komen met de originele cassette, en dateren uit de periode 1910-1930.

Heb je deze oud Hollandse pareltjes al gezien?