Keramiekontwerpen van de firma Goedewaagen

Een gastblog van het Amsterdam Pipe Museum

Zo nu en dan hebben de musea complete verzamelingen of deelcollecties die ze bij ons aanbieden. Het museum weet vaak veel over dergelijke verzamelingen te vertellen, daarom leek het ons leuk om bij zulke gelegenheden het museum een gastblog te laten maken. Vandaag hebben we de eerste voor je klaar staan:

Archief van een keramiekontwerper

Het Amsterdam Pipe Museum biedt deze week zeldzaam materiaal aan uit de bekendste Goudse pottenbakkerij: de firma Goedewaagen. Dit bedrijf maakte in de 19de eeuw de typerende Goudse pijp, maar ging na de Eerste Wereldoorlog langzamerhand over op de productie van keramiek. Dat moest ook wel, want de kleipijp raakte uit de gratie. De sigaar, sigaret en uiteindelijk de houten pijp deden de meeste pijpmakers de das om, maar Goedewaagen ging mee met zijn tijd en zorgde ervoor dat zijn pottenbakkersoven bleef roken. Uit dit vaderlandse bedrijf is een archief bewaard gebleven uit de periode 1945-1965, bestaande uit originele ontwerpen voor keramiek. Hieruit biedt de MuseumDepotShop nu een keuze.

Allereerst iets over de productiewijze. Goedewaagen maakte naast grote series tafelservies ook veel schotels op bestelling. Deze werden met de hand beschilderd met een voor de klant toepasselijke voorstelling, vaak met een tekst erbij. De klant besprak met een vertegenwoordiger van de fabriek wat hij wilde hebben: een bord ter gelegenheid van een huwelijk bijvoorbeeld, een bedrijfsjubileum of opening van een gebouw. Vervolgens ging de chef-schilderafdeling, later een grafisch ontwerper, aan de slag om een ontwerp te maken. Deze ontwerpen op ware grootte, gemaakt op stevig karton, zijn de echte kunstwerken waarin de hand van designer duidelijk herkenbaar is.

 

Ontwerp voor een jubileum schotel, Koninklijke Goedewaagen.

Als de klant met dit ontwerp akkoord gaat kan de schotel gemaakt worden. Het bord, vaak met een diameter van wel 30 centimeter wordt gedraaid en gebakken. De ontwerptekening wordt nu overgetrokken op calqueerpapier, doorzichtig overtrekpapier. Met een fijne priem worden de hoofdlijnen doorgeprikt. Op de schilderafdeling legt de schilder deze zogenoemde spons of pons op de schotel en tamponneert zachtjes met een zakje houtskool over de geperforeerde tekening. Haal je de tekening weg, dan blijft het patroon in kleine zwart puntjes achter. Langs deze puntjes penseelt de schilder nu de ontwerptekening, die hij er als voorbeeld bij krijgt, na.

 

Ontwerptekening van bovenstaande jubileum schotel op calqueerpapier.

 

Gekleurde ontwerpen met thema Alkmaar, Koninklijke Goedewaagen.

Na het bakken ziet de schotel er inderdaad zo uit als het ontwerp, maar toch is er een verschil. De ontwerptekening, vaak in kleur, is veel levendiger, zwieriger getekend. Soms is zelfs de potloodschets nog zichtbaar of zijn extra aanwijzingen bijgeschreven. De schotel zelf is immers een kopie aan de hand van de puntjes van de ‘spons’ en daardoor wat stijver. Dit maakt de ontwerptekeningen zo aantrekkelijk. Bovendien is hier maar één exemplaar van, terwijl met de pons ook meerdere borden bestoven en dus ook geschilderd kunnen zijn. Zeker bij gelegenheidsborden voor bedrijven zal dat gebeurd zijn, als aandenken voor elk van de firmanten of bestuurders.

 

Gekleurd ontwerp voor een schotel met het thema Alkmaar, Koninklijke Goedewaagen.

 

Ontwerp voor een schotel met handgeschreven instructies, Koninklijke Goedewaagen.

 

Een voorbeeld van het wat ‘stijvere’ ontwerp dat uiteindelijk op de schotel komt.

Unieke ontwerpen

Zowel de ontwerpen als de sponsen komen zelden of nooit in de handel. Ze worden gebruikt tijdens de productie en zijn daarna voor de fabriek niet meer van belang. Dit materiaal is doorgaans dus weggegooid. Daarom is het zo uniek dat er een dikke map met ontwerpen en sponsen van Goedewaagen bewaard is gebleven.

Er zitten interessante thema’s bij, zoals de herdenking van de bevrijding, veel schotels van het koningshuis met bordjes bij de geboorte van Prinses Irene en Prinses Marijke. Maar vooral op de borden ter gelegenheid van een huwelijk heeft de ontwerper zijn best gedaan. Deze schotels zijn meestal slechts in één exemplaar gemaakt.

 

Unieke koninklijke ontwerpen voor schotels, Koninklijke Goedewaagen.

 

Ontwerp voor een bord met tekst, Koninklijke Goedewaagen.

Ook de ontwerpers zijn bekend. In de eerste periode vlak na de oorlog was het Jan de Jong die de tekeningen maakte. Hij kon prachtig ‘letteren’, de teksten schrijven, regelmatig in de ronding van het bord – een hele kunst. Maar ook het tekenen van de decoratieve randen bestaande uit steeds wisselend bladwerk kon hij als de beste. Vanaf begin 1950 komt Tonni van Gool in dienst, een echte kunstenaar en graficus. Van zijn hand zijn de populaire haringbordjes, maar ook de gelegenheidsborden voor bijvoorbeeld Madurodam en de KLM. Zijn tekenstijl herken je direct als je er twee gezien hebt.

Ontwerp van Tonni van Gool voor een gelegenheidsbord met betrekking tot Madurodam, Koninklijke Goedewaagen.

 

Twee ontwerpen van de hand van Tonni van Gool, Koninklijke Goedewaagen.

Over de komende weken zal steeds een deel uit de map met ontwerpen aan de collectie worden toegevoegd, dus houd de site goed in de gaten. Vandaag kan je de eerste exemplaren bewonderen, waaronder sponsen voor schotels ter gelegenheid van het regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina en ontwerpen voor pannenkoek-borden met het portret van Rembrandt!

We wensen je weer veel kijk- en koopplezier!
Het team van MuseumDepotShop.nl

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.