Pareltjes uit het depot

Deze week zetten we een paar van onze meest waardevolle pareltjes in de spotlights. Misschien heb je ze al een keer voorbij zien komen in de shop, misschien zie je ze vandaag voor het eerst. Hieronder verdiepen we ons in de verhalen achter een aantal van de museumstukken in de shop, en laten we tegelijk zien hoe divers onze collectie eigenlijk is.

Pijpencollectie firma Gambier

Een prachtstuk in de collectie is een vitrine vol pijpen. De pijpen zijn vervaardigd door de firma Gambier te Givet, Frankrijk. De hele verzameling is opgegraven in de buurt van de originele fabriek. Gambier is een bekende naam in de pijpenindustrie. De firma werd opgericht in 1780. Oprichter Jean Gambier behaalde aanvankelijk succes met zijn ‘hollandaises’, pijpen naar Hollands model. Deze pijpen hadden eenvoudige vormen en een simpele ovale ketel. Door veranderende rookgewoontes – waarbij onder andere de stelen korter werden – verschenen begin negentiende eeuw tevens pijpen met figurale ontwerpen. Voorheen waren driedimensionale ontwerpen vaak te zwaar voor de dunne pijpenstelen die wel 50 cm lang konden zijn. Figurale kleipijpen werden in de loop van de negentiende eeuw razend populair, en ook bij Gambier deed dit type pijp al vroeg zijn intrede.

De figuurpijp veranderde een doodgewoon gebruiksvoorwerp in een waar kunstwerkje. Met name manchetpijpen werden steeds groter en uitbundiger, waardoor ze een echt luxe-product werden. Hoewel de figurale kleipijpen tevens begonnen als cultuurdrager voor de erudiete roker, werden ze in de loop van de negentiende eeuw toch ook al snel beschikbaar voor een breed publiek. Figurale pijpen werden vervolgens in massa-productie gemaakt. In zijn hoogtijdagen in de jaren 1860 vervaardigde Gambier zelfs rond de 50 miljoen pijpen per jaar!

Er ontstonden figuurpijpen met verschillende thema’s. Hele catalogi werden uitgebracht door de grote pijpenfabrikanten waarin talloze ontwerpen schitterden. Zo verschenen er veel pijpen met vorstenportretten of andere bekende personen. Ook personages uit romans en het theater vormden geliefde onderwerpen. Met dergelijke pijpen bracht je te kennen op de hoogte te zijn van de actualiteiten. Daarnaast ontstonden er ook ontwerpen met sprookjesfiguren, mythologische figuren, dieren en alledaagse objecten. In de vitrine die we in de shop hebben staan zit van alles wat: portretten, karikaturale koppen, dierenkoppen en zelfs een pijpenkop in de vorm van een schoen!

Bovenstaande tekening toont Frederik Willen van Eeden: huisarts, psychiater en schrijver. Hij is bekend van de roman Van de koele meren des doods, een klassieker uit de Nederlandse literatuur. Van Eeden was een wereldverbeteraar, hij stichtte de socialistische kolonie Walden in Bussum en was mede-oprichter van de GGB in 1901.

De GGB staat voor Vereniging Gemeenschappelijk Grondbezit. Deze vereniging streefde ernaar kolonies te vormen waarbij grond het gemeenschappelijk bezit van de samenleving werd. Iedereen zou daardoor in staat zou zijn verbruikscoöperaties op te zetten. Van Eeden had de leiding over verbruikscoöperatie De Eendracht. Door slecht management ging deze coöperatie echter failliet. Van Eeden betaalde alle gedupeerden terug vanuit zijn eigen vermogen, waarna hij in geldproblemen kwam en delen van kolonie Walden moest verkopen. Ook het vormen van nieuwe kolonies lukte de vereniging niet en de GGB veranderde in 1908 in een federatie van productieve associaties.

Jordaan verbeeldde op spottende wijze Van Eeden als alchemist, die na jaren van experimenteren met de GGB concludeert dat het niets heeft opgeleverd. In de shop hebben wij de originele ontwerptekening van Jordaan voor wat uiteindelijk een spotprent zou worden in één van de bovengenoemde publicaties.

Eikenhouten schrijftafel

Een van de grotere meubelstukken in onze collectie is een eikenhouten schrijftafel van het Fries Museum. De massief houten tafel heeft een blad ingelegd met een roodleren schrijfveld. In de ornamenten op het onderstel zijn invloeden van de neorenaissance stijl herkenbaar. Maar waar komt deze stijl nou eigenlijk vandaan?

Om meer te weten te komen over de neorenaissance stijl richten we onze blik op de negentiende eeuw. Dit is de eeuw van het eclecticisme. In de decoratieve kunsten en architectuur keek men terug naar voorbeelden uit voorgaande eeuwen. Het neoclassicisme, neogotiek en neorenaissance volgden elkaar op en elementen van deze stijlen werden aan het einde van de eeuw zelfs door elkaar gebruikt.

In Nederland werd in de negentiende eeuw graag teruggekeken naar de Gouden Eeuw, een tijd van welvaart. De Hollandse renaissance werd de inspiratiebron voor zowel architectuur als ameublementen. Neorenaissance meubels werden vaak gemaakt van zware, donkere houtsoorten zoals walnoot en eiken. De meubels hadden vrij ‘blok-achtige’ vormen, de decoraties werden symmetrisch aangebracht en vormen als bolpoten, sierlijsten en cartouches kwamen veel voor. Kenmerkend is een rijke, statige uitstraling en vrij architecturale stijl van decoreren, wat we ook terug zien komen in het ontwerp van de eikenhouten schrijftafel.

Vanaf de jaren 1870 was de neorenaissance een populaire stijl in Nederland, rond 1900 had het zijn hoogtepunt wel gehad en begonnen andere stijlen op de voorgrond te treden. Het meubel in de shop is waarschijnlijk vervaardigd tijdens de laatste bloeiperiode van de neostijlen. De tafel is een mooi stuk vakmanschap dat verwijst naar het rijke verleden van Nederland. Het meubel meet 160 x 100 cm en vormt zo een royale werktafel. Als eettafel zou het stuk echter ook niet misstaan!